Υγεία και ποιότητα ζωής
του Γιάννη Βελίκη
Η Υγεία είναι ο παράγοντας που μετράει την φυσική, ψυχολογική ή ακόμα και την πνευματική κατάσταση ενός ζώντος οργανισμού.
Στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) ως υγεία ορίστηκε «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας, δεν αποδίδεται μόνο από την ιατρική – βιολογική πλευρά, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οι καλύτεροι φίλοι της υγείας μας είναι.
1. Ψυχική ηρεμία.
2. Ισορροπημένη διατροφή
3. Αποφυγή τοξικών παραγόντων (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικές
ουσίες)
4. Συστηματική και ισορροπημένη άσκηση.
5. Καλή πνευματική και ακαδημαϊκή μόρφωση.
Παράλληλα οι χειρότεροι εχθροί της υγείας μας είναι:
1. Η φτώχια
2. Η ανεργία, η χαμηλόμισθη, αγχώδης χειρονακτική εργασία
3. Η κακής ποιότητας κατοικία με υγρασία, μολυσμένο περιβάλλον, ηχορύπανση σε περιοχή γκέτο με ανυπόληπτους γείτονες όπου αισθάνεσαι ότι δεν ανήκεις
4. Η έλλειψη ταυτότητας και αυτοεκτίμησης
5. Η ανεπαρκής μόρφωση και εκπαίδευση.
Σε έναν άλλο ορισμό της υγείας μέσα από το πρίσμα της θεωρίας συστημάτων υγεία είναι η δυναμική ισορροπία του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον, που παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να ζει δημιουργικά, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του και τις επιδιώξεις του. Η ύπαρξη της δυναμικής ισορροπίας με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον σε ένα συγκεκριμένο οικολογικό πλαίσιο, επιτρέπει στο άτομο να ανταποκρίνεται στις περιβαλλοντικές προκλήσεις και να προσαρμόζεται στις περιβαλλοντικές αλλαγές, διασφαλίζοντας έτσι την αρμονική σχέση με το περιβάλλον του. Η διατάραξη αυτής ακριβώς της αρμονικής σχέσης αποτελεί, τη βασική αιτία πρόκλησης της αρρώστιας, που μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα (κυτταρικό, οργανικό, συμπεριφερολογικό, κοινωνικό).
Πάμε τώρα στον ορισμό της έννοιας «Ποιότητα Ζωής». Οι Παπάνης και Ρουμελιώτου αναφέρουν ότι ο όρος ποιότητα ζωής αποτελεί μία σχετικά νέα έννοια που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ στη δεκαετία του ’50. Αρχικά, είχε ταυτιστεί με την έννοια του βιοτικού επιπέδου, καθώς περιλάμβανε έννοιες που είχαν να κάνουν με την καταναλωτική κοινωνία: την ιδιοκτησία ηλεκτρικών συσκευών, αυτοκινήτων και οικίας. Ο ελεύθερος χρόνος, οι ευκαιρίες για διακοπές και αναψυχή προστέθηκαν αργότερα. Το 1960 ο όρος διευρύνθηκε, για να περιλάβει την παιδεία, την υγεία και ευεξία, την οικονομία και τη βιομηχανική ανάπτυξη.
Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός για την ποιότητα ζωής, ειδικά αφού η έννοια βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ των ανθρωπιστικών, κοινωνικών επιστημών και των επιστημών της υγείας. Σε θεωρητική βάση, η ποιότητα ζωής μπορεί να ορισθεί με την περιγραφή των χαρακτηριστικών, συνθηκών ή τομέων της ζωής που είναι απαραίτητες για τη λειτουργία των ατόμων ως ανεξάρτητων και αυτόνομων όντων. Πρόκειται για την ελευθερία δράσης, τη νοηματοδότηση πράξεων, την επαγγελματική και οικογενειακή καταξίωση, την ακεραιότητα και εκπλήρωση βιολογικών και ψυχοκοινωνικών λειτουργιών στην καθημερινή τους ζωή και τη διατήρηση της υγείας.
Η Σίμογλου επίσης συμφωνεί ότι δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τον ορισμό της έννοιας και οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η ποιότητας ζωής είναι πολυδιάστατη και περικλείει την συνολική ικανοποίηση που νιώθει ένα άτομο από τη ζωή του και μια υποκειμενική αίσθηση ευεξίας και απόλαυσης, που μετριέται συχνά ως σωματική, ψυχολογική και κοινωνική. Επηρεάζεται μερικώς από την ενασχόλησή του με ικανοποιητικές δραστηριότητες στον ελεύθερό του χρόνο και την υποκειμενική αντίληψη του βαθμού λειτουργικότητάς του σε σημαντικούς τομείς της ζωής, πάντα, ωστόσο, με την προϋπόθεση ότι το άτομο είναι υγιές.
Με αυτήν την έννοια, ζω μια ποιοτική ζωή σημαίνει ζω μια ζωή μέσα στην οποία νιώθω καλά, μια ζωή που έχει νόημα και που την απολαμβάνω. Συνεπώς, ποιότητα ζωής είναι ο βαθμός απόλαυσης και πραγμάτωσης που αποκομίζουν οι άνθρωποι από τη ζωή τους, στα πλαίσια των οικονομικών, πολιτισμικών και άλλων συνθηκών της. Η απόλαυση αυτή αφορά τρεις τομείς της ζωής: το είναι (το οποίο χωρίζεται σε βιολογικό, ψυχολογικό και πνευματικό), το πού ανήκει κανείς (δηλαδή τις προσωπικές και κοινωνικές διασυνδέσεις με το περιβάλλον) και το πού θέλει να φτάσει (δηλαδή την κατάκτηση προσωπικών στόχων και επιθυμιών). Συνεπώς, η ικανοποίηση που αντλεί κανείς από την πραγμάτωση των στόχων του, την οποία βρίσκουμε πίσω από κάθε ορισμό της ποιότητας ζωής, έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό και με την προσωπική στάση ζωής του καθενός και στρέφει την προσοχή στην ολότητα του ατόμου.
Συγκρίνοντας τους ορισμούς των δύο εννοιών, γίνεται εύκολα αντιληπτή η σχετικότητα και η ομοιότητα τους. Τόσο στην υγεία όσο και στην ποιότητα ζωής συμπεριλαμβάνονται ως κριτήρια η σωματική, ψυχική, νοητική και κοινωνική καλή λειτουργικότητα. Αν για παράδειγμα, ένα άτομο πάσχει ψυχολογικά ούτε στον ορισμό της υγείας θεωρείται υγιής, ούτε στον ορισμό της ποιότητας ζωής θεωρείται ότι ζει μια ποιοτικά καλή ζωή. Το ίδιο ισχύει σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης λειτουργικότητας και του βιώματος του. Ένας άνθρωπος θεωρείται υγιής και ότι ζει μια ποιοτική ζωή αν και εφόσον είναι ικανοποιημένος στην ολότητα του (βιολογική, ψυχολογική, κοινωνική και υπαρξιακή)!
Συνεπώς οι δύο έννοιες, υγεία και ποιότητα ζωής, αναφέρονται σε περίπου ταυτόσημες παραμέτρους.
Η διαφορά τους φέρεται να είναι η αντικειμενικότητα στη μέτρηση της «υγείας», έναντι της υποκειμενικότητας στη μέτρηση του προσωπικού βιώματος ικανοποίησης στην «ποιότητα ζωής». Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι τόσο η «υγεία» και η μέτρηση της συμπεριλαμβάνει πολλές υποκειμενικές εκτιμήσεις (π.χ. στον χρόνιο ψυχολογικό πόνο δεν υπάρχει καμιά αντικειμενική μέτρηση), όσο και στην «ποιότητα ζωής» πολλές από τις μετρήσεις της συμπεριλαμβάνουν αντικειμενικά κριτήρια (π.χ. αν έχει δουλειά κάποιος, αν έχει εισόδημα κ.λπ.). Έτσι, υγεία και ποιότητα ζωής συμβαδίζουν, και παρά το αρχικά διαφορετικό ορισμό τους (υγεία σήμαινε μόνο σωματική λειτουργικότητα και ποιότητα ζωής εισόδημα και απολαύσεις), όλο και πιο πολύ οι δύο έννοιες τείνουν να συγκλίνουν και να περιγράφουν το ίδιο πράγμα.
Για το λόγο αυτό, ίσως θα ήταν πιο πρακτικό, υγεία και ποιότητα ζωής να χρησιμοποιούνται μαζί, ή να υπάρξει ένας καινούργιος όρος που θα συνδυάζει τις δύο αλληλο – επικαλυπτόμενες έννοιες.